IPTO: vakken en bevoegdheden in het voortgezet onderwijs

Betreft: Jaarlijkse Integrale Personeelstelling Onderwijs (IPTO) waarbij voor al het lesgevend personeel in het vo gegevens worden verzameld omtrent vakken en bevoegdheden.
In opdracht van: Ministerie van OCW
Uitgevoerd door: Centerdata
Datum rapport: februari 2023

In dit rapport worden de met IPTO gemeten aantallen gegeven lesuren naar vak en het percentage bevoegd gegeven lesuren in het voortgezet onderwijs weergegeven per peildatum 1 oktober 2021. IPTO staat daarbij voor de Integrale Personeelstelling Onderwijs die het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) jaarlijks laat uitvoeren. Het betreft een telling op alle scholen in het voortgezet onderwijs (vo), waarbij voor al het lesgevend personeel gegevens worden verzameld over vakken en bevoegdheden. Onder het vo vallen ook het praktijkonderwijs (pro) en de internationale schakelklas (isk), maar niet het voortgezet speciaal onderwijs. Voor het pro zijn alleen vakken opgevraagd en geen bevoegdheden.

Samenvatting

Vakken
De drie vakken met de in totaal meest gegeven lesuren zijn Engels, Nederlands en Wiskunde, hun gezamenlijk aandeel is ongeveer 29% van het totaal aantal lesuren in het vo. Het aandeel lesuren van het vak Lichamelijke Opvoeding is ook relatief groot en volgt op de vierde plaats.

Bevoegdheid
Van de lesuren waarvoor een bevoegdheid kan worden vastgesteld vonden de onderzoekers dat 87,6% bevoegd gegeven wordt. Dit betreft vooral personen met het juiste diploma voor zowel het vak als de graadsector (eerste- of tweedegraads lesgebied) waarin men lesgeeft, maar het kan bijvoorbeeld ook een zogeheten teambevoegdheid betreffen. 8,7% van de lesuren wordt benoembaar gegeven. De personen die deze lesuren geven zijn veelal in opleiding, maar men kan ook onderbevoegd zijn, dat wil zeggen eerstegraads lesgeven met een tweedegraads bevoegdheid voor dat vak. Dit mag (onder voorwaarden) gedurende één jaar en komt in 1,3% van het totaal aantal lesuren voor. Bij 3,7% van het totaal aantal lesuren gaat het om lesuren die onbevoegd gegeven worden. Ruim 40% van deze leraren beschikt wel over een onderwijsbevoegdheid voor een ander vak. De rest is grotendeels in opleiding, of beschikt bijvoorbeeld over een pabo diploma (maar valt voor het gegeven vak buiten de toegestane uitzonderingen).

Onderwijstype
Het vmbo kent het laagste aandeel bevoegd gegeven lesuren (84,3%) en het vwo het hoogste percentage (92,3%). Het percentage onbevoegd gegeven lessen is het hoogst op het vmbo (5,6%). Dit percentage ligt bij havo en vwo duidelijk lager met 2,5% resp. 1,8%. Op het vmbo en de havo is daarbij ten opzichte van het vwo sprake van relatief veel benoembaar gegeven lesuren (respectievelijk 10,2% en 9,8% tegen 5,9%).

Ontwikkeling bevoegdheid
Het percentage onbevoegd gegeven lesuren is van 2014 tot 2021 gedaald. De snelheid van de daling is van jaar tot jaar afgenomen en in het laatste jaar tot stilstand gekomen. Het percentage benoembaar gegeven lesuren is tot 2016 duidelijk gestegen en stabiliseert daarna.

Bevoegdheid naar vak
De vier vakken met het hoogste percentage onbevoegd gegeven lesuren zijn Techniek (9,6%), het combinatievak Natuurkunde/Scheikunde (8,4%), Maatschappijleer (5,3%) en Wiskunde (4,7%). De vakken Nederlands, Engels en Wiskunde kennen een iets hoger dan gemiddeld percentage onbevoegd gegeven lesuren (respectievelijk 4,0%, 3,9% en 4,7%, tegen een gemiddelde van 3,7% over alle vakken). De percentages benoembaar gegeven lesuren voor Engels en Nederlands bedragen respectievelijk 8,7 en 9,4% en zijn duidelijk lager dan bij Wiskunde (11,6%).

Leeftijd
Met betrekking tot de relatie tussen bevoegd gegeven lessen en leeftijd is vermeldenswaardig dat in de leeftijdsgroep tot 35 jaar vaker dan gemiddeld onbevoegd wordt lesgegeven. In de leeftijdsgroep van 55 jaar en ouder is het aandeel onbevoegd gegeven lesuren het laagst. Het aandeel benoembaar gegeven lesuren is het hoogste voor de groep tot 35 jaar en het laagst in de groep van 55 jaar en ouder. Dit zijn veelal personen die nog een opleiding volgen.

Combinaties van bevoegd en onbevoegd les geven
94,7% van de leraren geeft uitsluitend bevoegd/benoembaar les. 3,6% van de leraren geeft uitsluitend onbevoegd les (dit komt vooral voor in de groep tot 35 jaar). Een combinatie van bevoegd/benoembaar en onbevoegd lesgeven door dezelfde leraar komt voor bij 1,7% van de personen.

Regio
Er is sprake van tamelijk grote regionale verschillen. De hoogste percentages onbevoegd gegeven lessen (>10%) op het vmbo doen zich voor in Zaanstreek/Waterland en Haaglanden.

Conclusie
Nu acht jaar lang op redelijk consistente wijze bevoegdheidsmetingen zijn uitgevoerd kan geconcludeerd worden: het percentage onbevoegd gegeven lesuren is tussen 2014 en 2021 gestaag afgenomen. De daling is de laatste jaren echter aan het afzwakken en inmiddels tot stilstand gekomen. Het relatief hoge percentage benoembaar gegeven lesuren (leraren die een opleiding volgen) is tussen 2014 en 2016 snel gestegen, waarbij het hogere niveau in de latere jaren is vastgehouden. Het percentage bevoegd gegeven lesuren is over de gehele periode relatief constant gebleven. De cijfers wijzen al met al op een stabilisatie van de bevoegdheidssituatie die duidelijk beter is dan in 2014.