Iedereen moet zich senang voelen

Een veilige school. In Nederland volstrekt normaal. Zou je denken… Sinds 1 augustus is de Wet sociale veiligheid op school van kracht. Primaire doel is pesten tegengaan en de sociale veiligheid waarborgen. Klaas Hiemstra: “Met wetgeving kun je veiligheid niet afdwingen. Zowel het personeel als de leerlingen moeten zich gezien en gehoord voelen.”  
Op steun kunnen rekenen, dat is wat Klaas Hiemstra – directeur/bestuurder van Stichting School & Veiligheid – betreft de basis van sociale veiligheid. “Docenten zouden ervaringen en afspraken moeten delen. Elkaar voortdurend scherp houden. Als zich problemen voordoen, is het van belang dat je als docent weet dat je er niet alleen voor staat, maar dat zowel schoolleiding als collega’s je steunen.”  

Verbinding
Hoe doe je dat? “Dat begint – heel simpel eigenlijk – met het trekken van één lijn. Samen maak je heldere afspraken over wat wel en niet kan en mag en deze handhaaf je consequent met elkaar”,  aldus Hiemstra. “Middelbare scholieren zoeken nu eenmaal de grens op. Maar als die grens niet helder is, blijven ze zoeken. Met duidelijke regels, structuren en bijhorend sanctiebeleid kun je veel incidenten voorkomen. Tussen onderwijzend personeel en leerlingen, tussen personeel en ouders. Maar ook tussen leerlingen onderling. Voor iedereen in de organisatie is sociale veiligheid van belang. Hierin ligt de verbinding tussen de Arbowet en de Wet sociale veiligheid op school.”  

Regels stellen
Hiemstra noemt het verontrustend dat er docenten zijn, die zich door toedoen van collega’s op school niet veilig voelen. “Dat komt op elke werkvloer voor, maar in het onderwijs is die veiligheid core business: onderwijsprofessionals kunnen alleen maar kwaliteit leveren als ze zich zelf veilig voelen. Dat is een basisvoorwaarde. Anders kunnen ze zelf ook niet werken aan sociale veiligheid in de klas of op school.” Docenten die gepest worden, moeten terecht kunnen bij een vertrouwenspersoon. Maar ook hier blijkt dat het stellen van regels – een preventieve maatregel – veel ellende kan voorkomen. “Je kunt elkaar daar op aanspreken en feedback geven.”  

Intrinsieke motivatie
Waarom is dit onderwerp nu zo actueel? “Dat hangt samen met een aantal pestincidenten die ongelooflijk treurig zijn geëindigd”, zegt Hiemstra. “Dat heeft ertoe geleid dat in aanvulling op de Arbowet de Wet sociale veiligheid op school is ingesteld. Dit zijn twee parallel lopende processen die samen de sociale veiligheid van enerzijds docenten en anderzijds leerlingen moeten borgen. Maar nogmaals: Iedereen moet zich senang voelen in en rond de school. Onderwijsinstellingen moeten de intrinsieke motivatie voelen om hiermee aan de slag te gaan. Sociale veiligheid is natuurlijk niet op 1 augustus 2015 – met invoering van de wet – uitgevonden.”  

In curriculum
Op pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen wordt, mede in het licht van de wetgeving, gewerkt aan structurele aandacht voor het thema. “De Stichting School & Veiligheid heeft drie aanbevelingen gedaan waarvan de eerste het curriculum betreft: neem sociale veiligheid hierin op”, vertelt Hiemstra. “De daadwerkelijke operationalisering moet nog plaatsvinden. Maar daar heb ik alle vertrouwen in.” Ondertussen moeten scholen voldoen aan de wet en een actief veiligheidsbeleid voeren en monitoren. “We hebben daarvoor een handige tool ontwikkeld: het Digitale Veiligheidsplan. Een levend document dat laat zien wat al loopt en wat nog aandacht behoeft om een veilige school te realiseren. Heel praktisch en doeltreffend.” 

Veiligheid in de praktijk: Ubbo Emmius
Bert Dijkstra, Stafdirecteur onderwijs van scholengemeenschap Ubbo Emmius, is van mening dat scholen zelf invulling moeten geven aan sociale veiligheid. “De diversiteit onder scholen is zo groot, daar past geen blauwdruk bij.” Dat het onderwerp hoog op de onderwijsagenda staat, is goed. “Ons veiligheidsplan was een papieren tijger. We zijn nu bezig met een verbeterslag, zodat het een levend document wordt. Daar hoort onder meer een ontwikkelagenda bij en een analyse van de resultaten. De praktijk is overigens dat we incidenten meteen bij de kop pakken. Dat kan ook: de lijntjes zijn kort, mensen kennen elkaar.” Scholengemeenschap Ubbo Emmius telt zeven locaties, in grootte variërend van 250 tot 700 leerlingen. “Omdat de wet het nu voorschrijft, hebben we op elke locatie een aanspreekpunt pesten. Maar in de praktijk varieert de aanpak per locatie. In Winschoten werken we bijvoorbeeld met peer tutoring, maar overige locaties kiezen voor een andere aanpak. Voor ons is op elke locatie het uitgangspunt dat de school veilig en prettig moet zijn. Voor leerlingen, docenten en ondersteunend personeel. De tevredenheidenquêtes die we geregeld onder ouders, leerlingen en docenten afnemen, geven een goed beeld. Op de vragen rond de beleving van veiligheid, scoren we boven het gemiddelde.”

Bron: Magazine VO in ontwikkeling, november 2015