RAP-regio’s verkennen anders organiseren

Welke kansen zijn er om het lerarentekort in de regio aan te pakken vanuit innovatie en anders organiseren? Meer dan 40 projectleiders, projectuitvoerders uit verschillende regio’s en beleidsmakers die deelnemen aan de Regionale Aanpak Personeelstekort (RAP) buigen zich op 30 september over deze vraag in de online Voion-masterclass Anders organiseren.

Anders organiseren van het onderwijs is nodig, niet alleen omdat de inhoud van onderwijs verandert, maar ook de manier waarop leren en ontwikkelen van leerlingen wordt vormgegeven. In de masterclass wisselen deelnemers uit hoe scholen organisatorisch anticiperen op het ‘onderwijs van de toekomst’, gericht op 21e-eeuwse vaardigheden, doorlopende leerlijnen en inzet van ict. Uiteraard is daarbij ook stilgestaan bij de vraag hoe de aanpak van RAP-regio’s bijdraagt aan het terugdringen van het lerarentekort. Kan met anders organiseren ook anders geformeerd worden?

Anders organiseren in de RAP-plannen vo/mbo
15 van de 26 RAP-regio's gebruiken een deel van de subsidie voor de actielijn 'Stimuleren innovatie', een van de zes actielijnen die OCW heeft geformuleerd voor de aanpak van het lerarentekort. Anders organiseren valt onder deze actielijn. In eerder onderzoek van Voion worden verschillende vormen genoemd van anders organiseren, zoals: leerhuizen, werken met heterogene groepen leerlingen, vakoverstijgend werken, en dergelijke. Al die vormen hebben personele consequenties. Daarmee zijn er ook mogelijkheden om het lerarentekort te beperken. Uit het onderzoek komen twee sporen naar voren waarlangs regio's (kunnen) werken om het lerarentekort te beperken: vraagbeperking en aanbodvergroting.

1. Verminderen van het benodigde aantal leraren en daarmee beperken van de vraag door bijvoorbeeld meer ondersteuners en specialisten in te zetten;
2. Vergroten van het aanbod en het beroep van leraar aantrekkelijker maken.
   De regio's zetten allerlei activiteiten op, zoals kennisplatforms, experimenten en pilots, onderzoekswerkplaatsen, en dergelijke. Innovatieve activiteiten die specifiek bijdragen aan het vergroten van het aanbod, zijn de inzet van hybride docenten, de leerlijn van junior-PAL (Persoonlijk Assistent Leraar) tot bevoegd docent en het ontwikkelen van profielen en opleidingspaden voor nieuwe soorten onderwijspersoneel. In de voorliggende RAP-plannen zetten regio's vooralsnog in op kleine experimenten en verkenningen.

Subsidie voor schoolleiders om te innoveren
Innovatie is ook langs een andere weg aangemoedigd: door de subsidie Schoolleiders innovatie ontwikkelfonds (SIOF). Met deze subsidie begonnen verschillende vo-scholen dit jaar aan een andere inrichting van hun organisatie. Zo werkt de ene school met heterogene groepen die begeleid worden door coaches, de andere haalt ouders en buitenstaanders de school in met elk hun eigen vaardigheden en weer een andere school biedt maatwerk aan docenten zodat die hun sterke kanten kunnen gebruiken. Bekijk de gehonoreerde SIOF-projecten.

Jeroen den Biggelaar van OCW kondigt aan dat het SIOF over gaat in SIFO, een fonds dat een structureel budget beschikbaar stelt voor de innovatie van funderend onderwijs. Dat moet leiden tot minder versnippering. SIFO is niet alleen op schoolleiders gericht, maar ook op docenten en bestuurders. Die moeten gezamenlijk aan schoolontwikkeling werken. Anders organiseren blijft daar onderdeel van. SIFO biedt ook gelegenheid om kennis en vaardigheden te delen en zet daarvoor een platform op en organiseert bijeenkomsten.

Tips

• Werk in samenhang aan innovatie: de drie lagen bestuurders-schoolleiders-docenten moeten aan hetzelfde werken.
• Begin klein en neem resultaten mee als bewijs naar het bestuur. Dan zijn ze bereid er meer geld aan te verbinden.
• Benoem een eigenaar of trekker van het project. Je kunt SIOF/SIFO als schoolleider inzetten om tijd voor jezelf vrij te spelen om aan innovatie te werken, maar je kunt ook een ander vrijspelen in de trekkersrol. Zo kun je iemand met kwaliteiten naar voren halen en helpen zich te ontwikkelen.
• Werk structureel aan innovatie en maak er tijd voor vrij. Dat helpt om uit de waan van de dag te blijven en aan lange lijnen en schoolontwikkeling te werken.

Anders kijken naar teams en taken
Wat gebeurt er al in de regio’s op het gebied van anders organiseren, anders formeren? In de praktijk blijkt dat verschillende scholen of schoolbesturen hebben gekozen voor een andere teamindeling. Een scholengroep heeft gekozen voor kleine onderwijseenheden: een team van 6 à 7 fte dat verantwoordelijk is voor een clubje leerlingen en die leerlingen optimaal kan bedienen. Het doel is een wendbaardere organisatie die snel kan inspelen op de vraag vanuit het veld. Een andere scholengroep heeft het bestaande functiehuis losgelaten en werkgebieden, taken en rollen vastgesteld. Teams zijn zelf verantwoordelijk, hebben budgetten die ze naar eigen inzicht kunnen besteden, en medewerkers doen taken waar ze goed in zijn en enthousiast over zijn.

Enkele scholengroepen hebben het klassikale lesgeven losgelaten en (gaan) werken met leerzones. In blokken van 90 of 45 minuten worden verschillende vakken naast elkaar aangeboden. Leerlingen kiezen dan wat ze nodig hebben. De dag begint met een half uur coaching en eindigt met huiswerkbegeleiding. Beide onderdelen worden verzorgd door coaches en lesinstructeurs.
Verschillende scholen zijn al tot de conclusie gekomen dat ze taken niet meer moeten toedelen op basis van uren. Het is beter om van elke medewerker te horen: wat zijn mijn sterke punten, waar krijg ik energie van, waarin wil ik me ontwikkelen? Op basis daarvan worden dan rollen verdeeld, bijvoorbeeld die van stagebegeleider of mentor of begeleider van startende leraren.

Om anders organiseren tot een succes te maken moet de regionale aanpak met kracht worden doorgezet. Als strategische HR regionaal wordt opgepakt, is personele uitwisseling beter mogelijk. Regionale samenwerking van schoolbesturen, opleidingen en brainports levert ook veel op. Belangrijk is dat we van elkaar leren, niet alleen scholen onderling, maar ook bovenbestuurlijk en regionaal.

Tips

• Bekijk met een frisse blik wat de beste manier is om personeelsleden in te delen in teams.
• Laat het bestaande functiehuis los, benoem in plaats daarvan werkgebieden, taken en rollen en bespreek binnen teams welke taak en rol het beste bij elke medewerker past.
• Maak teams zelf verantwoordelijk voor hun deel van het onderwijs, met eigen budgetten en goed verdeelde taken. De leidinggevende faciliteert.
• Zet andere medewerkers dan docenten in voor bepaalde taken zoals coaching, lesinstructie, toetsen maken; denk aan OOP'ers, lesassistenten en studenten.
• Deel taken toe op basis van kwaliteiten en interesses van medewerkers en denk niet in urenplaatjes.
• Kijk breder dan alleen maar de school.
• Leestip: Ben van der Hilst, Blauwdruk voor de emergente school, over teamgerichte arbeidsorganisaties.

Verschillende deelnemers aan de bijeenkomst zijn van regio's die wat anders organiseren betreft, nog in een verkennende fase zitten. Met de suggestie om over een half jaar weer bij elkaar te komen en te horen hoe het dan is, wordt de bijeenkomst afgesloten.

Verder lezen

• Aanvulling uit de werksessies
• Van elkaar leren
• Overzicht van de 25 RAP-regio's met de deelnemende schoolbesturen en specifieke thema's