De termen werkdruk en werkstress worden vaak door elkaar gebruikt. Toch is het belangrijk om onderscheid te maken, zoals ook in de Arbowet gebeurt. Alleen dan kun je gezondheidsrisico’s goed aanpakken. De werkdruk die stress veroorzaakt, moet aangepakt worden. Dat impliceert:

1. een proces van oorzaak en gevolg (causaal verband) en
2. dat er vormen van werkdruk zijn die géén werkstress veroorzaken (maar vermoeidheid of in het beste geval flow en topprestaties).

De vraag is dan: welke aard of welke vormen van werkdruk veroorzaken werkstress?

Wat is werkdruk?
Werkdruk gaat over de eisen die het werk aan je stelt. Denk aan:

• kwalitatieve taakeisen: zoals complexe taken of emotionele belasting. In het onderwijs kunnen moeilijke leerlingen of collega’s je emotioneel uitputten;
• kwantitatieve taakeisen: zoals veel werk of een hoog werktempo. Deze eisen doen een beroep op kennis, competenties, vaardigheden en uithoudingsvermogen. Zo kan bijvoorbeeld (te) veel correctiewerk in (te) korte tijd leiden tot te weinig slaap.

In figuur 1 zijn enkele van deze factoren voor docenten (onder ‘TAAKEISEN Leraarstaak’) weergegeven in een veel gebruikt model voor werkdruk. 



Figuur 1: model voor werkdruk (naar Wiezer e.a., 2012)

Invloed van de organisatie
De manier waarop het werk georganiseerd is, speelt ook een rol. Denk aan:

• onduidelijke taken of rollen;
• gebrekkige ict-ondersteuning;
• een cultuur die leren belemmert;
• de mogelijkheden die de werkorganisatie biedt om werk-privé in balans te houden.

Kenmerken van de functie
Als je weinig invloed hebt op hoe je je werk doet, kan de druk toenemen. Autonomie – zelf bepalen hoe, wanneer en in welke volgorde je werkt – helpt om werkdruk beter aan te kunnen.

Wat is werkstress?
Werkstress is de reactie van je lichaam en geest op langdurige werkdruk. Het kan leiden tot:

• lichamelijke klachten: zoals hoofdpijn, verhoogde bloeddruk, hartkloppingen;
• psychische klachten: zoals opgejaagd voelen, piekeren, gespannen voelen, prikkelbaarheid;
• gedragsveranderingen: zoals slecht slapen, gebrek aan eetlust of te veel eten, toenemend klagen, concentratieproblemen.

Als stress lang aanhoudt en er onvoldoende herstelmomenten zijn, kunnen serieuze gezondheidsklachten ontstaan. Ook voor de school heeft dit nadelige consequenties, zoals lagere prestaties en kwaliteit, meer verloop en een hoger ziekteverzuim.

Het is dus voor zowel de werkgever als voor de betreffende werknemer zaak de stresssignalen vroegtijdig te onderkennen en bespreekbaar te maken zodat er maatregelen genomen kunnen worden.

Wat helpt tegen werkstress?
Er zijn ook factoren die kunnen voorkomen dat werkdruk leidt tot stressklachten. Deze ‘buffers’ zijn bijvoorbeeld:

• sociale steun van leidinggevende en collega’s;
• mogelijkheden om te leren en jezelf te ontwikkelen;
• tijd en ruimte om te herstellen;
• waardering voor je werk (materieel en immaterieel).

Werk als energiebron
Werk (en af en toe veel werk) is niet alleen een bron van stress. Het kan ook energie geven. Denk aan:

• zinvol werk;
• uitdagingen die je aankunt;
• erkenning en voldoening;
• inkomsten.

Een ander bekend model voor werkdruk gaat uit van een balans tussen de energievreters (stressbronnen) en energiegevers (motivatoren). Dit model geeft aan dat werkdruk heel persoonlijk wordt ervaren: wat voor de één stressvol is, kan voor de ander juist motiverend zijn. En de verdeling tussen beide factoren bepaalt of je wel of niet werkstress ervaart. Het vergroten van de energiegevers kan dus ook een ingang zijn om de balans te herstellen.

Sociale onveiligheid als risicofactor
Naast min of meer sluipende vormen, kan stress ook plotseling ontstaan, bijvoorbeeld na een ingrijpende emotionele gebeurtenis zoals agressie of geweld. Ook het stelselmatig gepest worden kan relatief snel leiden tot (tijdelijke) uitval uit het werk. Naast de eerder genoemde werkfactoren, kan dus ook sociale onveiligheid een risico zijn voor werkstress.