“Een school is veilig als de sociale, psychische en fysieke veiligheid van leerlingen niet door handelingen van anderen wordt aangetast. Dat betekent dat er een veilige en positieve sfeer is op school. Het betekent ook dat de school optreedt tegen pesten, uitschelden, discriminatie, geweld en andere vormen van ongepast gedrag, en deze zoveel mogelijk voorkomt.” (bron: Inspectie van het Onderwijs).

Ook werknemers en anderen die de school bezoeken hebben recht op diezelfde veilige positieve (werk)omgeving.

Ongepast of ongewenst gedrag, dat de sociale veiligheid aantast, kan relatief subtiel zijn (opmerkingen, commentaar met een ondertoon, achterstellen, negeren, berichten op social media etc.) en het kan op een heftige manier grensoverschrijdend zijn zoals openlijke agressie en geweld, seksuele intimidatie, discriminatie en pesten. Het kan tegen iedereen op school gericht zijn: personeel, leerlingen, personen met een bepaalde religie, etnische achtergrond of geaardheid/LHBTI’s (lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders en intersekse personen).

Gewenst en ongewenst gedrag
De grens wanneer het gedrag van de ander ongewenst wordt, is subtiel en kan voor mensen verschillend zijn. Emoties uiten bij boosheid kan toelaatbaar zijn zolang dat op de eigen persoon is gericht (wat stom van mij) of op het systeem (jullie ook altijd met jullie regels), maar wordt ongemakkelijk als het op de persoon wordt gericht (dat doe jij altijd) en wordt ontoelaatbaar als het overgaat in intimidatie (als jij dat nog een keer zegt dan weet ik jou te vinden) of zelfs fysiek geweld (duwen, spugen, slaan enz.). Op school met elkaar bespreken en bepalen waar de grenzen van het toelaatbare liggen en hoe die te handhaven, is noodzakelijk zodat werknemers een handelingskader hebben.

Agressief gedrag
Agressief gedrag is een overduidelijk voorbeeld van ongewenst gedrag.
Denk bij verschijningsvormen van agressief gedrag aan:

• Verbale agressie (schelden, schreeuwen, bedreigingen in gebaren, houding en digitaal).
• Fysieke agressie (duwen, spugen en andere vormen van gewelddadigheid).
• Psychische agressie (negeren, uitsluiten, seksueel getinte opmerkingen, vernederen)

Aanleidingen of oorzaken van agressief gedrag zijn onder te verdelen naar:

• frustratie: de ‘emmer vol negatieve ervaringen, ergernissen loopt over’ en de agressie wordt op een ander gericht.
• slecht werkende rem / beperkte impulscontrole: bijvoorbeeld als gevolg van persoonlijkheidsstoornissen, gebruik van alcohol en drugs, een agressief reactiepatroon, het onvermogen om zich aan te passen en bevooroordeeld zijn.
• instrumenteel: de dader zet zijn gedrag (vaak intimidatie) bewust in als middel om een doel te bereiken.
  
  

De schoolleiding en het team kunnen agressie nooit helemaal voorkomen of buiten de school houden. De school is de Nederlandse maatschappij in het klein. Wrijving en botsing zijn niet te voorkomen. Bovendien kunnen leerlingen en schoolpersoneel te maken krijgen met agressie van buiten de school. Bijvoorbeeld leerlingen van een andere school, boze bewoners of winkeliers uit de wijk of ouders die verhaal komen halen.

Gewenst gedrag
Vrijwel alle scholen hebben gedragsregels (huisregels/schoolnormen) opgesteld waaraan iedereen zich op school heeft te houden. Sommige scholen nemen deze op in de schoolgids of het schoolplan, andere scholen hebben protocollen opgesteld. Er zijn ook scholen die een leerlingenstatuut hebben opgesteld waarin over vrijwel alle aspecten van het onderwijs en voor alle geledingen afspraken zijn gemaakt over wat van elkaar verwacht kan worden inclusief sancties voor het niet nakomen van de afspraken. Kijk voor meer informatie over een leerlingenstatuut en een model leerlingenstatuut op de website van LAKS.  

Omgaan met ongewenst gedrag
Ongewenst gedrag is niet altijd te voorkomen.
Welke preventieve maatregelen kan een school treffen? Wat zijn de wettelijke eisen? Hoe ga je ermee om? Met deze site wil Voion scholen helpen antwoorden te vinden op hun vragen rond het thema sociale veiligheid.