“Een school is veilig als de sociale, psychische en fysieke veiligheid van leerlingen niet door handelingen van anderen wordt aangetast. Dat betekent dat er een veilige en positieve sfeer is op school. Het betekent ook dat de school optreedt tegen pesten, uitschelden, discriminatie, geweld en andere vormen van ongepast gedrag, en deze zoveel mogelijk voorkomt.” (bron: Inspectie van het Onderwijs).

Werknemers en anderen die de school bezoeken hebben ook recht op een veilige (werk)omgeving.

Grensoverschrijdend gedrag, dat de sociale veiligheid aantast, kan relatief subtiel zijn (opmerkingen, commentaar met een ondertoon, achterstellen, negeren/uitsluiten, berichten op social media etc.) en het kan op een heftige manier grensoverschrijdend zijn zoals openlijke agressie en geweld, seksuele intimidatie, discriminatie en pesten. Dat gedrag kan tegen iedereen in de (virtuele) school gericht zijn: personeel, leerlingen, ouders/verzorgers, het kan iedereen overkomen. 

Gewenst en grensoverschrijdend gedrag
Wanneer het gedrag van de ander van gewenst verandert in grensoveschrijdend, is subtiel en kan voor mensen verschillend zijn. Waar ligt de grens? Emoties uiten bij boosheid kan toelaatbaar zijn zolang dat op de eigen persoon is gericht (wat stom van mij) of op het systeem (jullie ook altijd met jullie regels), maar wordt ongemakkelijk als het op de persoon wordt gericht (dat doe jij altijd) en wordt ontoelaatbaar als het overgaat in intimidatie (als jij dat nog een keer zegt dan weet ik jou te vinden) of zelfs fysiek geweld (duwen, spugen, slaan enz.). Op school samen met elkaar duidelijk bepalen waar de grenzen van het toelaatbare liggen en hoe die te handhaven, kan collega's helpen zich uit te spreken over grensoverschrijdend gedrag en helpt een leidinggevende een teamlid op zijn of haar gedag aan te spreken. 

Agressief gedrag
Agressief gedrag is een overduidelijk voorbeeld van grensoverschrijdend gedrag.
Denk bij verschijningsvormen van agressief gedrag aan:

• Verbale agressie (schelden, schreeuwen, bedreigingen in gebaren, houding en digitaal).
• Fysieke agressie (duwen, spugen en andere vormen van gewelddadigheid).
• Psychologische agressie (passief-agressief gedrag zoals negeren, uitsluiten, vernederen, dreigende vragen stellen, dubbelzinnige complimenten maken etc.)

Aanleidingen of oorzaken van agressief gedrag zijn onder te verdelen naar:

• frustratie: de ‘emmer vol negatieve ervaringen, ergernissen loopt over’ en de agressie wordt op een ander gericht.
• slecht werkende rem / beperkte impulscontrole: bijvoorbeeld als gevolg van persoonlijkheidsstoornissen, gebruik van alcohol en drugs, een agressief reactiepatroon, het onvermogen om zich aan te passen en bevooroordeeld zijn.
• instrumenteel: de dader zet zijn gedrag (vaak intimidatie) bewust in als middel om een doel te bereiken.
  
  

De schoolleiding en het team kunnen grensoverschrijdend gedrag nooit helemaal voorkomen of buiten de school houden. De school is de Nederlandse maatschappij in het klein. Wrijving en botsing zijn niet te voorkomen. Bovendien kunnen leerlingen en schoolpersoneel te maken krijgen met grensoverschrijdend gedrag van buiten de school. Bijvoorbeeld leerlingen van een andere school, boze bewoners of winkeliers uit de wijk of ouders die verhaal komen halen.

Gewenst gedrag
Vrijwel alle scholen hebben gedragsregels (huisregels/schoolnormen) opgesteld waaraan iedereen zich op school heeft te houden. Sommige scholen nemen deze op in de schoolgids of het schoolplan, andere scholen hebben protocollen opgesteld. Er zijn ook scholen die een leerlingenstatuut hebben opgesteld waarin over vrijwel alle aspecten van het onderwijs en voor alle geledingen afspraken zijn gemaakt over wat van elkaar verwacht kan worden inclusief sancties voor het niet nakomen van de afspraken. Kijk voor meer informatie over een leerlingenstatuut en een model leerlingenstatuut op de website van LAKS.  

Omgaan met grensoverschrijdend gedrag
Grensoverschrijdend gedrag is niet altijd te voorkomen. Hoe ga je ermee om? Lees verder om te leren over preventieve maatregelen die een school kan treffen en wat van werkgevers wordt verwacht. Klik op een van de kopjes links op deze pagina.