GP Kees Winkelman 7117 LR 1600

Wat is werkdruk en wat is werkstress?

De termen werkdruk en werkstress worden vaak door elkaar gebruikt. Om gezondheidsrisico’s aan te pakken is het belangrijk om, zoals in de Arbowet, onderscheid tussen beiden te maken. De werkdruk die stress teweeg kan brengen moet aangepakt worden. Dat impliceert:
  1. een proces van oorzaak en gevolg (causaal verband) en
  2. dat er vormen van werkdruk zijn die géén werkstress veroorzaken (maar vermoeidheid of in het beste geval flow en topprestaties).

De vraag is dan: welke aard of welke vormen van werkdruk veroorzaken werkstress?

Werkdruk
Werkdruk verwijst naar (kenmerken van of factoren in) het werk dat gedaan moet worden. Te onderscheiden zijn kwalitatieve taakeisen (zoals complexiteit en emotionele belasting) en kwantitatieve taakeisen (zoals hoeveelheid en werktempo) die een beroep doen op kennis, competenties, vaardigheden en uithoudingsvermogen van de werknemer. 

In figuur 1 zijn enkele van deze factoren voor docenten (onder ‘TAAKEISEN Leraarstaak’) schematisch weergegeven in een veel gebruikt model voor werkdruk. Moeilijke leerlingen (en collega’s) kunnen je emotioneel uitputten en (te) veel correctiewerk in (te) korte tijd moeten wegwerken kan leiden tot te weinig slaap.

figuur 1.jpg

Figuur 1: model voor werkdruk (naar Wiezer e.a., 2012)

De werkorganisatie kan helpen je werk snel en goed te doen of juist belemmeren om vlot door te kunnen werken. Denk bij het laatste aan onduidelijkheid over taken en rollen, gebrekkige ict-ondersteuning en organisatiecultuur (bureaucratisch, toedekkende familiecultuur etc. versus lerende organisatie) en de mogelijkheden die de werkorganisatie biedt om werk-privé in balans te houden.
Verder spelen kenmerken van de functie een rol. Zo zal de druk minder hoog oplopen als men beschikt over regelmogelijkheden om het werk toch gedaan te krijgen ondanks eventuele storingen, problemen of andere belemmeringen die zich voor kunnen doen. Daarvoor is een zekere mate van autonomie noodzakelijk om het ‘hoe’ van het werk naar eigen hand te zetten (zoals mogelijkheden om zelf werkwijze, werktempo, werkvolgorde en werktijden te bepalen en oplossingen voor problemen te bedenken).

Werkstress
Werkstress verwijst naar de (gezondheids)toestand van een persoon. Die toestand kan het gevolg zijn van langdurige blootstelling aan (een vorm van) werkdruk. Werkstress leidt op kortere termijn tot lichamelijke gevolgen (zoals hoofdpijn, verhoogde bloeddruk, hartkloppingen), psychische gevolgen (bijvoorbeeld opgejaagd voelen, piekeren, gespannen voelen, snel geïrriteerd) en/of gedragsmatige gevolgen (zoals slecht slapen, gebrek aan eetlust of te veel eten, toenemend klagen, concentratieproblemen). Wanneer een werknemer gedurende een langere periode werkstress ervaart, bijvoorbeeld omdat de werkdruk hoog blijft en er onvoldoende herstelmomenten zijn, kan een werknemer gezondheidsklachten ontwikkelen. Ook voor de school heeft werkdruk nadelige consequenties, zoals lagere prestaties en kwaliteit, meer verloop en een hoger ziekteverzuim. Voor zowel de werkgever als ook voor de betreffende werknemer is het dan ook zaak de stresssignalen vroegtijdig te onderkennen en bespreekbaar te maken zodat maatregelen genomen kunnen worden.

Buffers tegen werkstress
Er zijn ook factoren die kunnen voorkomen dat werkdruk leidt tot stressklachten of het effect ervan zodanig verminderen dat er geen ernstige klachten ontstaan. Voorbeelden van deze zogenoemde ‘buffers’ zijn sociale steun van leidinggevende en collega’s, aanwezigheid van leer- en ontwikkelingsmogelijkheden, herstelmogelijkheden en waardering (materieel en immaterieel).

Energiebronnen
Werk (en af toe veel werk) moet niet alleen gezien worden als een risico voor werkstress. Werk geeft ook betekenis aan het leven, genereert inkomsten en levert voldoening. Een ander bekend model voor werkdruk gaat uit van een balans tussen de energievreters (stressbronnen) en energiegevers (motivatoren). Dit model geeft aan dat werkdruk heel persoonlijk wordt ervaren (wat de een, een vervelende taak vindt, vindt de ander juist een uitdagende klus) en dat de verdeling tussen beide factoren bepaalt of je wel of niet werkstress ervaart. Het vergroten van de energiegevers kan dus ook een ingang zijn om de balans te herstellen.

afbeelding WEB-model.jpg

Acute stressreactie
Naast min of meer sluipende vormen van stress bestaat er ook een acute stressreactie ten gevolge van een ingrijpende emotionele gebeurtenis. Zo kan een daad van agressie of geweld, iemand danig uit evenwicht brengen. Ook het stelselmatig gepest worden kan relatief snel leiden tot (tijdelijke) uitval uit het werk. Naast de eerder genoemde werkfactoren, kan dus ook sociale onveiligheid een risico zijn voor werkstress.